Baard (m/v)

Grote kans dat je jezelf nooit de vraag hebt gesteld waarom ‘de baard’ in het Nederlands een mannelijk woord is, terwijl het Franse ‘la barbe’ vrouwelijk is. Zo nu en dan heb je het perspectief van iemand anders nodig om zulke alledaagse bijzonderheden te laten opvallen. Voor mij was het boek ‘Momenten van onverwacht geluk’ van de Italiaanse schrijver Francisco Piccolo één van die perspectieven. Na het lezen van zijn overpeinzingen was niets meer gewoon, maar bekeek ik alles met andere ogen. En stelde overal vragen bij (waarom zit er bijvoorbeeld een borstzakje op pyjama’s?). Ook mijn leerlingen zijn regelmatig een inspiratiebron voor de grote vragen des levens.

Tijdens toetsweken krijgen zij vaak grote hoeveelheden leerstof te verstouwen. De meeste leren dat blindelings, zonder er verder over na te denken. Af en toe is er echter een slimmerik tussen die een kritische vraag stelt. Zoals waarom het Franse woord voor baard, barbe, vrouwelijk is. Een baard is toch bij uitstek iets voor mannen? (Dat mijn fantasie hier met me aan de haal ging, moge jullie misschien al wel duidelijk zijn. Anders is dit misschien iets.)

Een taalkundige ben ik niet, dus het antwoord op deze vraag moet ik hem schuldig blijven. In het Nederlands is het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke woorden niet meer zo duidelijk als in het Frans. Ze hebben beide het lidwoord ‘de’. Wil je het woordgeslacht weten, dan moet je dus het woordenboek erbij pakken. Het ontstaan van die woordgeslachten schijnt terug te gaan op de leer van Aristoteles. In de meeste talen is het zo dat het woordgeslacht is meegekomen met de oorspronkelijke taal waar het woord vandaan komt. Het Nederlandse baard is verwant aan het Germaanse ‘bard’, wat weer eens verwant zou kunnen zijn aan het Latijnse ‘barba’ En dat lijkt weer verdacht veel op ‘barbe’, niet?

Het Latijnse woord barba is overigens vrouwelijk, wat een verklaring is voor het Franse la barbe. Dat is simpelweg een erfenis vanuit het Latijn. Dat het veel logischer zou zijn als dit woord mannelijk zou zijn, staat voor mij buiten kijf. Ooit een vrouw met een baard gezien (of misschien is het beter te zeggen: ooit een vrouw gezien die trots was op haar baard)? Waarom baard in het Frans en Latijn vrouwelijk is, zal voor mij een raadsel blijven, maar ik leer graag wat nieuws. Wie het weet mag het zeggen.

Mijn boek

Bestel 'Een zwerm spreeuwen'