Helder turquoise. Blauw turquoise. Groen turquoise. Gedempt turquoise. Licht turquoise. Grijs turquoise. Donker turquoise. Overdreven turquoise. Aanwezig turquoise. Beschaamd turquoise. Verbleekt turquoise. Dat de kleur turquoise verschillende varianten kent, leerde ik in de zomer van 2018. Ik was twee weken in Oezbekistan en maakte een rondreis door het land. De hoofdstad Taskhent, het oude Khiva, de prachtige stad Buchara, het toeristische hoogtepunt Samarqand en ter afsluiting een beetje frisse lucht in de Ferganavallei. Waar ik ook was, overal werd ik geconfronteerd met de temperatuur (veertig graden) en oogverblindend turquoise mozaïek.

Van wens naar werkelijkheid

Ik wilde al heel lang naar Oezbekistan, al sinds ik nog Algemene Sociale Wetenschappen aan de Universiteit Utrecht studeerde en een minor volgde van Religiewetenschappen (dat was in 2011). Toen moest ik een presentatie geven over de materiële dimensie* van een religie. Ik koos ervoor om mijn presentatie te houden over islamitische architectuur** en keek ter inspiratie een documentaire waar ik onder andere werd meegenomen naar het Registan, het plein dat het historische hart vormt van de Oezbeekse stad Samarqand. Heel wat jaren later stond ik daar dus in het echt.

Even een lesje superbeknopte geschiedenis tussendoor: Samarqand werd in 1370 gesticht door Timur Lenk, krijgsheer/veroveraar/stichter van het Timuridische Rijk, dat zich uitstrekte over Iran, Afghanistan, Oezbekistan, maar ook delen van Pakistan, Noord-India, Irak, Turkije en de Kaukasus. Rondom het marktplein van de stad werden moskeeën, karavanserais en madrassa’s gebouwd. En daar was veel aandacht voor de wetenschappen zoals wiskunde en astronomie, naast koranstudie. In 2001 werden het Registan en de omliggende bouwen verklaard tot werelderfgoed.

Voordat ik in Oezbekistan was, had ik al wel eerder oog in oog gestaan met verschillende islamitische-architectuur-pareltjes, bijvoorbeeld in Sevilla en Istanbul. Nooit eerder was ik er echter zo van onder de indruk als in Oezbekistan. Daar was de turquoise mozaïek allesomvattend.

Hitte, uitstapjes en schrijven

Niet alleen de turquoise mozaïek was allesomvattend, ook de hitte was allesomvattend. Op het heetst van de dag zochten we vaak verkoeling in onze hotelkamer (standaard met airco). Dan schreef ik verhalen over wat we die dag hadden meegemaakt.

Ik schreef bijvoorbeeld over de Juma-moskee in Khiva, die door de lokale gemeenschap is gebouwd. In de moskee bevonden zich 218 prachtig bewerkte houten pilaren, elke pilaar met een ander houtsnijwerk, één pilaar per familie.

Ik schreef over onze trip naar de woestijn, waar we onder leiding van een gids drie oude forten bezochten (Ayan Kala, het fort waar het waait; Topraz Kala, het fort van klei en Kyzyl Kala, het rode fort). De gids had een dochtertje van elf maanden met een naam die “mooie donkere ogen” betekende en waar hij trots een heleboel foto’s van liet zien. Tijdens deze trip leerde ik dat er woestijnbloemen bestaan die op de bloemen van een ui lijken en waarvan de zaden naar knoflook ruiken, dat de eerste beschaving hier watermeloenen entte op kamelengras en dat het mogelijk is om de woestijn terug te dringen tot vruchtbaar land.

Ik schreef ons Oezbeekse ontbijt in Buchara, buiten, op een buitenbed op de binnenplaats van het hotel. Tientallen schaaltjes met brood, cake, zoete broodjes, hartige wraps, watermeloen, galiameloen, druiven, abrikozenjam, honing, kaas, boter, yoghurt. En bessensap en groene thee.

Ik schreef over die ene keer in Samarqand dat ik zo erg verlangde naar ijskoffie, en dat er één cafeetje was waar ze ijskoffie verkochten. Vol verwachting wachtte ik op wat ik dacht dat ik zou krijgen – een romige en zoete koffie. Ik kreeg een mok zwarte koffie met ijsblokjes erin.

Een mozaïek van reisverhalen

Nu, meer dan twee jaar later, ben ik weer terug in Oezbekistan als ik al die verhalen lees. Een welkome afleiding op deze sombere en lichtgrijze novemberdagen. Even lijkt het weer veertig graden. Even lijkt het weer zonnig. Even lijkt het weer vakantie.

Niet alleen heb ik verhalen geschreven over mijn reis naar Oezbekistan, maar ook van andere reizen die ik heb gemaakt. Ik heb een archiefkast met één plank vol reisdagboeken. Al die verschillende reizen en dagen waarover ik heb geschreven, vormen samen ook een soort (turquoise) mozaïek van iets dat ik in mijn leven heb gedaan. Dat helpt een beetje tegen het novembergevoel :).

* Het uitgangspunt van dit vak was het boek “The World’s Religions” (200 van de Schotse godsdienstwetenschapper Ninian Smart. Smart stelt dat iedere religie zeven verschillende dimensies kent: (1) de praktische of rituele dimensie, (2) de emotionele of ondervindingsdimensie, (3) de mythische of verhalende dimensie, (4) de doctrinaire dimensie, (5) de morele dimensie, (6) de sociale of institutionele dimensie en (7) de materiële dimensie. Hier worden de dimensies kort uitgelegd.

** Een interessant boek dat ik toen heb gelezen is “Euro Islam Architectuur. De nieuwe moskeeën van het Westen.” van Christian Welzbacher (2008).