Met verhalen geven we zin aan ons bestaan
Elk mens vertelt verhalen. Met verhalen ordenen we onze ervaringen, gedachten en gevoelens. We versimpelen de ingewikkelde realiteit van het leven tot iets wat we beter kunnen begrijpen. Op die manier geven we zin aan ons bestaan. Goed verhaal toch?
Taal is een fantastische menselijke creatie. Het zet ons tot denken aan en geeft ons denken vorm. Door taal kunnen we ons complete situaties voorstellen zonder dat deze er in de werkelijkheid hoeven te zijn. Maar taal is niet alleen iets dat in gedachten bestaat. Het is ook een sociaal iets. Met taal kunnen we elkaar beïnvloeden. Kunnen we elkaar verhalen vertellen. Over hoe iets is, of over hoe iets zou moeten zijn. Kijk maar eens naar alle reclame waar je dagelijks mee wordt geconfronteerd. De kernboodschap van reclames is vrijwel altijd hetzelfde, namelijk dat het constant gaat over wat er in ons leven (nog) niet goed genoeg is en met welk product of welke dienst we dat kunnen oplossen.
Verhalen bieden perspectief
Dat het leven nooit goed genoeg is, is een verhaal waar je in kunt geloven, een bepaalde bril waarmee je het leven kunt bezien. In die zin is taal, is een verhaal, ook een kwestie van perspectief. Je kunt op een bepaalde manier ergens naar kijken en dat bepaalt weer je mogelijkheden voor de toekomst.
Als voorbeeld neem ik de verhalen die er op een gemiddelde middelbare school de ronde doen over vakken als wiskunde, natuurkunde en scheikunde. Iedereen weet dat dat moeilijke vakken zijn, waar je haast onmogelijk goede cijfers voor kunt halen. Vooral als je een meisje bent. Dan kun je daar maar beter niet aan beginnen. Deze verhalen worden door iedereen geloofd. Maar zijn ze ook waar? Ik heb bijvoorbeeld een vriendin die op de middelbare school een bètaprofiel volgde en daar heel goed in was (hoi Laura!). Zelf heb ik me op latere leeftijd, toen ik middelbare scholieren ging begeleiden, veel van de stof van wiskunde, scheikunde en natuurkunde eigen gemaakt.
Misschien maakt het dan ook niet zoveel uit of een verhaal overeenkomt met de realiteit of niet. Dat is het mooie en tegelijk het gevaarlijke aan verhalen: ze hoeven zich niet aan de realiteit aan te passen. Als we in een bepaald verhaal geloven, zullen we nieuwe kennis, nieuwe feiten, altijd plaatsen in de context van dat verhaal. We kunnen ons complete situaties voorstellen zonder dat die er in de werkelijkheid hoeven zijn, of zonder dat de werkelijkheid deze situaties bevestigt (of ontkracht). Zo kunnen we onszelf verhalen vertellen die steeds problematischere vormen aannemen*.
Liever een goed verhaal
En ieder verhaal heeft gevolgen voor hoe je denkt en voelt. Een verhaal dat hoop en mogelijkheden biedt, lijkt me altijd beter dan een probleemverhaal dat de aandacht alleen maar legt op wat niet goed is. Daarom stel ik voor dat we elkaar eens vaker mooie verhalen vertellen. Kleine verhalen. Dat we elkaar vaker wijzen op wat we goed doen, welke alledaagse beslommeringen eigenlijk heel fijn zijn, wat een dag de moeite waard maakt. Dat we in plaats van kritiek te leveren elkaar een compliment geven**. Dat we zorgvuldiger en bewuster nadenken over de woorden die we gebruiken. Dat we ook vaker stilstaan bij de verhalen die we onszelf over onszelf vertellen. Niet om de werkelijkheid te ontkennen of met een sluier te bedekken, maar omdat wat we onszelf voorhouden uiteindelijk ook de realiteit vormt.
*Kijk bijvoorbeeld maar eens naar de aflevering van Zondag met Lubach van afgelopen zondag 18 oktober om te zien welke problematische verhalen er kunnen ontstaan op basis van complottheorieën.
**Met woorden leggen we grenzen. Hoe we woorden gebruiken bepaalt waar die grenzen liggen. Eigenlijk is het gewoon een manier om aandacht te richten. Kritiek of een compliment kan over hetzelfde feit gaan, maar dat feit wel op een andere manier belichten. Zo verwijzen “Je bent alweer te laat” en “Wat fijn dat je op tijd bent” feitelijk naar hetzelfde, namelijk naar op een afgesproken tijdstip ergens verwacht worden.
Heb jij een mooi verhaal te vertellen, maar weet je niet hoe? Ik help je graag. Kijk hier wat ik voor je kan betekenen.