Of: kan een goed verhaal ook zonder duidelijk plot?
Op de laatste donderdag van december ging ik naar Nijmegen. Ik had kerstvakantie, ik hield een winterslaap, maar ik voelde toch de behoefte om “iets te doen”, “er even uit te gaan”. Dat “even iets” werd koffie drinken in Nijmegen, bij Gesha, een koffiebar vlak aan de Waal, maar aan de andere kant van het spoor dan het centrum van de stad.
Het water van de Waal stond zo hoog dat een deel van de kade was ondergelopen – dat zag ik op de heenweg vanuit de trein. Hoewel het niet de bedoeling was om na het koffie drinken nog lang in Nijmegen te bleven, dat was eigenlijk wel “even iets” genoeg, won de nieuwsgierigheid naar het water het van mijn verlangen naar winterslaap. En zo liep ik de hele Waalkade af, ging bij de Bastei de trap omhoog en was voor ik het wist bij boekhandel Dekker van de Vegt.
Uiteraard zou ik mezelf niet zijn als ik niet even was gaan kijken of er misschien wellicht eventueel een leuk boek zou zijn. Dat leuke boek werden er meerdere: Death Valley van Melissa Broker, Orbital van Samantha Harvey, Wild Thorns van Sahar Khalifeh en The Vulnerables: A Novel van Sigrid Nunez.
Ook uiteraard zou ik mezelf niet zijn als ik niet zo snel mogelijk in een van die boeken begonnen was, in dit geval, op de terugweg, in de trein, waar ik de eerste bladzijde van The Vulnerables las. Ik las de bladzijde en vouwde het hoekje om (dat doe ik altijd als er een mooie zin of mooie zinnen tegenkom).
“Only when I was young did I believe that it was important to remember what happened in every novel I read” schrijft Nunez op die eerste bladzijde. “Now I know the truth: what matters is what you experience while reading, the states of feeling that the story evokes, the questions that rise to your mind, rather than the fictional events described.”
Eenmaal thuis las ik verder en zes uur later, om half acht in de avond, had ik de roman uit. Waar het verhaal precies over gaat kan ik niet goed hervertellen zonder het verhaal grotendeels opnieuw te schrijven. Een samenvatting zou zijn: Covid-19, lockdown, papegaai, vriendinnen met bloemennamen, een afkeer van hortensia’s, joints roken met een student en overpeinzingen van een schrijver over wat het is om als mens te leven en te schrijven. (Ik heb het opgezocht op Wikipedia en daar staat zoiets als dat het gaat over een vrouwelijke schrijver in New York, die tijdens de Covid-19-pandemie vanwege haar leeftijd “kwetsbaar” is, en die tijdelijk in het appartement van een kennis gaat passen om voor haar papegaai te zorgen, en daar maakt ze kennis met de oorspronkelijke papegaaioppas, een student van generatie Z, waar ze een soort van vriendschap mee opbouwt. Deze omschrijving doet het verhaal mijns inziens wel te kort.)
Een behoorlijk plot-loos verhaal was het, een verhaal zonder duidelijk plot (of misschien gewoonweg een verhaal waarin het plot compleet ontbreekt?). Het plot, het verhaal van het verhaal, dat waar het boek overgaat. Er wordt vaak gezegd dat zo’n plot belangrijk is, dat het voor een schrijver handig is om van tevoren een plot uit te denken, in elk geval minimaal (in Plot van Louis Stiller (2022) kun je hier meer over lezen).
Plotloos, maar wel fantastisch. Fantastisch, omdat de roman me (weer) aan het denken zette over wat een goed verhaal tot een goed verhaal maakt. Kun je als schrijver ook een goed verhaal schrijven zonder van tevoren een plot uit te werken? En kan een verhaal ook een goed verhaal zijn als er geen plot in zit?
Mijn antwoord op de eerste vraag zou zijn: ja, zeker. Als ik zelf een kort fictieverhaal schrijf denk ik daar van tevoren meestal niet over na, ik begin vanuit een beeld of een gevoel en werk dat uit tot een langere tekst, die ik achteraf nog wel een beetje herschrijf maar vaak niet al te veel. En daarin ben ik zeker niet de enige. Google maar eens op pantsers versus planners. (Maar als ik andere teksten schrijf is dit niet het geval, dan bedenk ik vooraf altijd alvast een beetje een structuur, die ik in veel gevallen wel weer loslaat.)
Op de tweede vraag kan ik geen zeker antwoord geven. Ik denk wel dat het kan, maar dan moet je wel weten wat je doet. Ik denk ook dat dit het hele doel van Nunez was met The Vulnerables, een goed verhaal te schrijven zonder plot. Tegen het einde van de roman haalt ze namelijk een citaat van Virginia Woolf aan, die het weer over haar eigen werk The Wolves heeft, een boek waarbij het doel was om te schrijven “to a rhythm, not a plot”.
Missie geslaagd, zou ik willen zeggen.
PS: Over de vraag wat een goed verhaal tot een goed verhaal maakt, denk ik wel vaker na. Hier bijvoorbeeld.