In een verhaal kun je op verschillende manieren met de tijd spelen. Je kunt het verhaal vertragen en de tijd daarmee langzamer laten verstrijken, of je kunt het verhaal versnellen om de tijd voorbij te laten vliegen. Hier leg ik uit hoe je van deze technieken gebruik kunt maken.

Vertragen

In een verhaal gebruik je vertraging als je de volledige aandacht van de lezer wil vangen. Dat doe je bijvoorbeeld als een moment heel belangrijk is voor het verhaal, of als een gebeurtenis een heftige emotionele reactie bij een personage teweegbrengt. In zo’n vertraagd moment sta je als schrijver stil bij details en focus je op zintuiglijke waarneming.

In mijn korte verhaal “Op het eerste gezicht” gebruik ik die vertraging in de eerste alinea. Daar worden allerlei details genoemd om te laten zien dat de hoofdpersoon totaal geobsedeerd raakt door iemand die ziet in een café: “(….) de manier waarop hij met zijn vork een stuk van zijn glacégebakje prikte en hoe hij daar zijn hand onder hield als hij het naar zijn mond bracht, of door hoe hij als hij nadacht zacht met de duim en wijsvinger van zijn linkerhand kneep in het stuk vel tussen zijn bovenlip en neus, of door het geluid van zijn lach als hij quasi-vertrouwd zijn bestelling aan de ober doorgaf. Misschien kwam het door het hanenpotenhandschrift waarmee hij aantekeningen maakte in zijn beige notitieboekje en deze soms weer doorkraste, of door het boek dat hij telkens meehad maar waar hij nooit in las en waarvan ik nog steeds niet de titel weet (….)”

Hier heb ik de nadruk gelegd op wat mijn personage ziet, maar ik had natuurlijk ook kunnen kiezen voor ruiken, voelen, horen of proeven. Dan had ik bijvoorbeeld de muziek die op dat moment in het café werd gespeeld kunnen beschrijven, of de smaak en geur van de koffie, of hoe de kaft van de dichtbundel die mijn personage mee heeft, voelt.

Versnellen

Het tegenovergestelde is natuurlijk ook mogelijk: soms is het niet nodig om te verstillen, maar moet je in een verhaal aangeven dat de tijd een stuk doorspoelt. Dit gebruik je als je van de ene gebeurtenis naar de andere gebeurtenis wil springen, en de tussenliggende tijd niet zo belangrijk is. Dit versnellen kun je doen door een aantal belangrijke aanknopingspunten te geven waaruit blijkt dat de tijd verstrijkt.

In het eerder genoemde korte verhaal doe ik dat ook, in de derde alinea. Ik laat zien dat de tijd verstrijkt door kort aan te geven welke kleding de jongeman in het café op de achtereenvolgende dagen draagt: “(….) Zijn blauw met groen geruite blouse zag ik vijf keer voorbijkomen. Drie keer was hij volledig in het zwart. Een keer droeg hij een keurig gestreken lichtgrijs overhemd. Hij had T-shirts in de kleuren zeegroen, donkergrijs, donkerbruin, beige en zachtpaars. Elke keer droeg hij een zwarte broek en een camelkleurige jas, soms had hij en bril op.“

Films zijn trouwens een leuke inspiratiebron om ideeën op te doen om met versnelling om te gaan. Dat een jaar voorbijgaat, wordt bijvoorbeeld aangegeven door een scène waarin alle seizoenen achtereenvolgens worden getoond. Of door een huis dat van begin tot einde wordt gebouwd. Of door een kind dat in sneltreinvaart groter wordt.

De juiste balans

Uiteindelijk gaat het in een verhaal om de juiste balans tussen de twee. Een verhaal waarin te veel details worden benoemd leest traag, en is vaak ook best vermoeiend. Te weinig details en te veel sprongen in de tijd doen echter af aan de spanning en maken dat het verhaal een beetje aan de oppervlakte blijft. Natuurlijk hangt het wel heel erg af van het soort verhaal wat deze balans precies is. In een roman kun je veel meer versnellende momenten toepassen dan in een kort verhaal, bijvoorbeeld. Het is daarnaast een kwestie van smaak en stijl. Ik verzand zelf namelijk wel eens in een moeras van details als ik een verhaal wil schrijven 🙂 (zo had ik bij het korte verhaal “Op het eerste gezicht” eerst ook nog een alinea toegevoegd waarin zeer gedetailleerd werd verteld hoe het café eruitzag; later realiseerde ik dat dat wellicht wat veel was). Die balans kun je vinden door uit te proberen, je eigen stukken te herlezen en het door andere mensen te laten lezen.